اهدای پلاسما که از آن به‌عنوان هدیه زندگی یاد می‌کنند، هرچند نسبتا بی‌خطر است اما اهداکننده ممکن است عوارض یا آسیب‌های جزئی را تجربه کند.
پلاسما که بخش مایع خون است، حاوی پروتئین‌ها و آنتی‌بادی‌هایی است که برای لخته‌شدن و ایمنی افراد بسیار مهم هستند. بهتر است پیش از هرچیزی بدانید که حدود 55 درصد خون را پلاسما تشکیل میِ‌دهد.
اما به‌راستی در هنگام اهدای پلاسما چه اتفاقی می‌افتد: خروج خون از رگ‌های اهداکننده، استخراج پلاسما و بازگردندان آنچه از خون باقی می‌ماند به رگ‌ها. این فرآیند با یک سوزن انجام می‌شود و در تمام مدت اهدا، در بازو باقی می‌ماند.
تقاضا برای دریافت پلاسما به‌علت کمک به درمان بیمارهای خاص از جمله هموفیلی، سرطان و نقض ایمنی، بسیار بالاست. حتی در زمان شیوع ویروس کووید19، کارشناسان اعلام کردند که پلاسمای افرادی که مبتلا به کرونا شدند، حاوی آنتی‌بادی‌هایی است که برای درمان سندرم حاد تنفسی ۲ (SARS-CoV-2) مناسب است و از همین رو سازمان غذا و داروی آمریکا از بهبودیافتدگان کرونا خواست که پلاسما اهدا کنند.
شایع‌ترین عوارض اهدای پلاسما
هرچند که سازمان‌ها و نهادهای بهداشتی تاکنون اعلام نکرده‌اند که اهدای پلاسما خطرناک است و موسسه ملی بهداشت آمریکا تاکید می‌کند که هیچ خطری مبنی بر بازگشت خون اشتباه وجود ندارد؛ اما اهداکنندگان ممکن است در زمان اهدا و یا بعد از آن، با مشکلاتی مواجه شوند.
احساس ضعف یا سرگیجه
همانطور که گفته شد پلاسما بخش مایع خون است. بنابراین با از دست‌رفتن مایعات، بدن ممکن است بی‌آبی را تجربه کنند. دقیقا به همین دلیل است که برخی در حین و یا بعد از اهدا، احساس سبکی دارند. این واکشن شایع و معمولا خفیف است. از همین رو، پرسنل مرکز اهدا، مراجعه‌کنندگان را تشویق می‌کنند که بعد از اهدا، استراحت و حتما نوشیدنی و میان‌وعده صرف کنند.
در طول فرآیند اهدا ممکن است افراد یکی از موارد زیر را تجربه کند که بروز هریک از آنان فرآیند اهدا را متوقف می‌کند:
- غش کردن
- تهوع و استفراغ
- رنگ‌پریدگی
- کاهش فشار خون
- تعریق
- لرزش یا ضعف
- واکنش آلرژیک
پرسنل مرکز پیش از خون‌گیری بازو اهداکننده را ضدعفونی می‌کنند. اگر فرد به مواد ضدعفونی‌کننده حساسیت داشته باشد، ممکن است سرخی، ورم و یا خارش داشته باشد اما این موارد خطرناک نیستند. اما اگر شدید باشد، فرآیند اهدا متوقف می‌شود و با استفاده از حوله سرد می‌توان شدت آن را کاهش دارد.
در همین حال، خس‌خس سینه، مشکل در تنفس و فشار خون پایین می‌تواند نشانه آنافیلاکسی باشد که نوعی واکنش آلرژیک است. در صورت بروز این علائم بدون شک فرآیند اهدا متوقف و کمک‌های فوری ارائه می‌شود.
کمبودی و خونریزی
دستان برخی از افراد در حین و یا بعد از اهدا، ممکن است کمبود، متورم و یا گرم شود. این علائم بی‌خطر هستند و فرد اهداکننده ابتدا باید بین 12 تا 24 ساعت از کمپرس سرد و بعد از آن، از کمپرس گرم استفاده کند.
اما اگر محل تزریق خونریزی کرد، با فشار دادن محل تزریق و بالابردن بازوی فرد، خونریزی متوقف خواهد شد. اگر خونریزی متوقف نشد، حتما باید به پزشک مرکز مراجعه شود.
عفونت یا التهاب موضعی
اگر بعد از اهدا، علائمی مانند درد موضعی، تورم و احساس گرما کردند، باید با مرکز تماس بگیرند. این علائم معمولا نشانه ورود باکتری به بدن از طریق سوزن است.
واکنش به سیترات
سیترات ماده‌ای است که در طی روند اهدای پلاسما به خون اضافه شده تا از لخته شدن آن جلوگیری کند. بعضی افراد به این ماده حساسیت دارند.
سوزن‌سوزن شدن انگشتان دست یا اطراف بینی و دهان و بی‌حس‌شدن دست یا پا از علائم این حساسیت هستند. اگر این علائم نادیده گرفته شود، ممکن است افراد، لرز، کاهش ضربان نبض، انقباض و حرکات ناگهانی عضله، و تنگی نفس را تجربه کنند که اگر نادیده‌گرفته شوند، تشنج و ایست قلبی را به دنبال خواهد داشت.
در برخی از مطالعات آمده است که سیترات با ترکیب با کلسیم می‌تواند بر تراکم استخوان تاثیر بگذارد اما دیگر مطالعات، این نتیجه را نقض می‌کنند.
خون‌کافت یا همولیز
خون‌کافت یا همولیز به تجزیه یا انهدام گلبول‌های قرمز می‌گویند که می‌تواند طی اهدای پلاسما اتفاق بیفتد. حتی این آسیب می‌تواند باعث از نشت هموگلوبین شود. هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون است. نشت هموگلوبین می‌تواند باعث صورتی‌شدن پلاسما و تیره‌شدن خون بیش از حد معمول شود. همچنین ممکن است فرد در ادرار خود خون ببیند. اگر پزشک متوجه علائم همولیز شود، فرآیند را متوقف می‌کند.
آمبولی هوا
گاهی اوقات ممکن است حباب هوا طی اهدای پلاسما وارد جریان خون شود. به عنوان مثال، در صورت بروز مشکلی در دستگاه‌ها این اتفاق رخ می دهد. این حباب در صورت رسیدن به ریه‌ها یا مغز می‌تواند کشنده باشد.
افرادی که صدای حباب را از محل خون‌گیری می‌شنوند، باید کارکنان مرکز اهدا را مطلع کنند.
به‌طور کلی باید گفت هر زمان فرد اهداکنندگان علائمی مانند سرفه، درد قفسه سینه، تغییرات در ضربان قلب، گیجی و علائم غیرمعمول دیگر را احساس کرد، باید پرسنل مرکز را آگاه کند.
اما آنچه در انتها باید گفت آن است که خطر بروز عوارض جانبی و آسیب‌های جدی در اهدای پلاسما بسیار ناچیز است. اما اگر می‌خواهید بدون هیچ عوارضی، پلاسما اهدا کنید، بهتر است که آب فراوان بنوشید؛ چرا که 92 درصد پلاسما آب است. همچنین مصرف یک وعده غذایی کوچک یا میان وعده قبل از اهدا می‌تواند باعث کاهش سرگیجه و سبکی سر شود. استراحت و دوری از انجام فعالیت‌های شدید نیز پس از اهدا می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
باردیگر باید تاکید کرد که اهدای پلاسما بی‌خطر است. با این وجود برای اطمینان و ایمنی بیشتر، مرکزی را انتخاب کنید که استانداردهای بالای مراقبتی و بهداشتی را رعایت می‌کنند و تنها قدم در مراکز معتبر بگذارید.