اگر از شما بپرسند که به نظرتان مهم‌ترین بخش بدن چیست، به احتمال زیاد در پاسخ به قلب یا مغز اشاره می‌کنید، در حالی‌که بدن انسان از سلول ساخته شده است و حیات تمام سلول‌های بدن وابسته به خون و گردش خون است؛ کوچکترین تغییر در ترکیبات خون می‌تواند زندگی انسان را به خطر بیاندازد.
دو سوم بدن انسان را آب تشکیل می‌دهد، مثلا در یک فرد با وزن ۷۰ کیلوگرم حدود ۴۲ لیتر آب وجود دارد که ۲۸ لیتر آن با عنوان مایع داخل سلولی داخل سلول‌هاست و ۱۴ لیتر آن با عنوان مایع خارج سلولی خارج از سلول‌هاست. مایع خارج سلولی ۲۰ درصد وزن بدن را تشکیل می‌دهد که از این ۲۰ درصد، ۱۵ درصد خارج رگ‌هاست و مایع میان بافتی نام دارد و ۵ درصد داخل رگ‌هاست و همراه با سایر اجزا و سلول‌ها یک بافت پیوندی به نام خون را تشکیل می‌دهد.
هر فرد بابغ به طور متوسط حدود ۵ الی ۶ لیتر خون دارد و خون حدود ۷ الی ۸ درصد وزن بدن را تشکیل می‌دهد. از ماه پنجم جنینی تا پایان عمر مغز استخوان مسئول ساخت این مایع حیاتی است که در رگ‌ها جریان می‌یابد و نیاز‌های تغذیه‌ای و تنفسی سلول‌ها را تأمین می‌کند.
خون از دو جزو سلول‌ها و پلاسما تشکیل شده است و قسمت سلوهای خونی شامل گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها می‌شود. پلاسما ۵۵ درصد خون را تشکیل می‌دهد و شامل ۹۱ درصد آب، ۷ درصد پروتئین‌ها، ۱ درصد املاح معدنی و ۱ درصد ویتامین‌ها، مواد قندی، مواد لیپیدی، هورمون‌ها و اسیدهای آمینه می‌شود.
پلاسما مایعی به رنگ زرد کمرنگ است و نقش‌ها مهمی را در حفظ تعادل فیزیولوژیک بدن ایفا می‌کند. به علت اینکه پلاسما قسمت اعظم خون را تشکیل می‌دهد و بخش مایع خون را شامل می‌شود، عملکرد‌های پلاسما و خون تا حدود زیادی هم‌پوشانی دارد.
منعقدکننده‌ها که قسمت اصلی آن فیبرینوژن است، همراه با سایر پیش انعقادها مانند ترومبین و فاکتور ایکس به لخته شدن خون کمک می‌کند. فیبرینوژن یک واکنش دهنده فاز حاد التهاب است که در شرایط التهابی حاد افزایش می‌یابد و به افزایش ESR (نرخ رسوب گلبول قرمز) کمک می‌کند که یک ابزار تشخیصی و پیش آگهی در موارد التهابی و عفونی محسوب می‌شود.
تغذیه سلول‌ها با انتقال موادمغذی مانند گلوکز، اسیدهای آمینه، لیپیدها و ویتامین‌های جذب‌شده از دستگاه گوارش به قسمت‌های مختلف بدن برای تامین انرژی سوخت‌وساز سلول و رساندن مواد مورد نیاز جهت رشد و تکثیر سلول‌ها از مهم‌ترین وظایف پلاسما است.
تنفس سلول از طریق تبادل گاز‌های تنفسی و رساندن اکسیژن از ریه‌ها به سلول‌ها و دفع دی اکسید کربن از سلول‌ها به ریه‌ها از وظایف مشترک پلاسما به همراه سلول‌های خونی است.
حمل و دفع مواد دفعی تولیدشده حاصل از متابولیسم سلولی مانند مواد زائد نیتروژنی از سلول‌ها به کلیه‌ها، ریه‌ها و پوست از دیگر وظایف حیاتی پلاسما است.
همچنین پروتئین‌های پلاسما از جمله آلبومین و گلوبولین به حفظ فشار اسمزی در حدود ۲۵ میلی متر جیوه کمک می‌کنند. تنظیم تعادل اسید و باز از طریق پروتئین‌های پلاسماست که با ایجاد تعادل بین الکترولیت‌ها مانند سدیم، پتاسیم، بی‌کربنات، کلرید و کلسیم به حفظ PH خون کمک می‌کنند.
ایمونوگلوبولین‌ها که از نظر وزن در شاخه گاماگلوبولین‌ها قرار می‌گیرند زنجیره‌های پروتئینی‌ای هستند که وظیفه محافظت از بدن در مقابل عوامل بیماری‌زا مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و هرگونه ماده خارجی و آلرژن را به عهده دارند و در شناسایی و نابودی آن‌ها به سایر سلول‌های ایمنی و عوامل ایمونولوژیک کمک می‌کنند.
نقل و انتقال مواد از جمله هورمون‌ها توسط خون از محل تولید و جذب به محل خدمت، تنظیم دمای بدن با متعادل کردن اتلاف گرما و حفظ گرمای بدن از دیگر فعالیت‌های پلاسما است.
صنعت پلاسما
با توجه به اهمیت پلاسما و اجزای حیاتی آن صنعت اهدای پلاسما با هدف حفظ سلامتی و درمان بیماری‌ها از سال‌ها قبل شروع به شکل‌گیری کرد؛ از سال‌های ۱۹۱۴–۱۹۱۳ میلادی پلاسمافرزیس در یک آکادمی پزشکی و جراحی در سنت‌پترزبورگ توسط پزشکان تعریف شد و از همان زمان تلاش‌های زیادی برای ایجاد و توسعه این فرآیند صورت گرفت.
در ابتدا حیوانات نمونه‌های اولیه مطالعات تکنیک‌های پلاسمافرزیس بودند. در سال ۱۹۹۴ میلادی در جنگ جهانی دوم در شرایط نیاز فراوان به خون و پلاسما اولین پلاسمافرزیس انسانی توسط دانشمندی به نام کوهن انجام شد و آغازگر فصل جدید مطالعات در میان دانشمندان در سطح جهانی شد.
با تلاش محققان با هدف دستیابی به فناوری ایمن‌تر و محصولات جداسازی شده با کیفیت تر، به مرور زمان و با اشتراک گذاشتن اطلاعات در کنگره‌های بین‌المللی، انجام پلاسمافرزیس با فناوری‌های قدیمی جای خود را به تکنیک‌ها و فناوری‌های جدید می‌داد. در فناوری‌های جدید سختی‌های هنگام کار کمتر، زمان پلاسمافرزیس کوتاه‌تر و نتیجه کار بهتر بود همچنین به مرور بر کیفیت و حجم نهایی مفید پلاسماهای اهدا شده افزوده می‌شد.
به طوری که امروزه فرآیند پلاسمافرزیس در سطح جهانی با سرعتی ایده‌آل، در ایمن‌ترین حالت و مدرن‌ترین سیستم، با تمرکز بر سلامت اهداکننده و بالا بودن کیفیت محصول و سلامت گیرنده محصول انجام می‌گردد.
قوانین بین المللی، دستگاه‌های مدرن و پیشرفته، مراکز مجهز، پرسنل آموزش دیده، اهداکنندگان آگاه و انجام آزمایشات دقیق کلیدهای دستیابی به این اهداف هستند.
پلاسمافرزیس چگونه عمل می‌کند
آفرزیس به معنی جداسازی اجزای مختلف خون است. پلاسمافرزیس به دو صورت پلاسمافرزیس درمانی و پلاسمافرزیس اهدایی انجام می‌شود. در بعضی موارد پلاسمافرزیس درمانی به عنوان درمان اولیه و اصلی انجام می‌شود و در موارد دیگر به عنوان درمان حمایتی یا نگهدارنده در کنار درمان اصلی انجام می‌شود.
این درمان با هدف کاهش رده خاصی از مولکول‌های پلاسمایی و تعدیل ترکیبات پلاسما انجام می‌گردد. با توجه به نوع بیماری و نحوه درمان آن طی چند جلسه پلاسما با فیلترهای مختلف تصفیه می‌شود و پلاسمای تازه بنا به نیاز بیمار با سرم و پروتئین‌های افزوده‌شده به بدن فرد باز می‌گردد.
در پلاسمافرزیس اهدایی در ابتدا هویت اهداکننده توسط پذیرش تایید می‌شود سپس توسط پزشک از نظر سلامت جسمی، مشکوک بودن به بیماری‌های عفونی به خصوص بیماری‌های عفونی منتقله جنسی و بی‌خطر بودن اهدای پلاسما برای متقاضی اهدا تعیین صلاحیت می‌شود؛ پس از آن پرستاران سالن اهدا رگ‌های براکیال فرد را با توجه به سوزن‌های اهدا بررسی می‌کنند.
در صورت قبول شدن آزمایشات لازم گرفته می‌شود؛ پس از تایید آزمایشات پلاسمافرزیس به وسیله دستگاه‌های مخصوص پلاسمافرزیس انجام می‌شود. فناوری دستگاه‌ها به گونه‌ای است که بتوان برای هر کس از وسایل یک بار مصرف و استریل استفاده کرد و خون هیچ‌گونه تماسی با محیط خارج از ست استریل نداشته باشد.
پس از رگ‌گیری خون وارد ظرف مخصوص می‌شود؛ سانتریفیوژ می‌شود و با عبور خون از فیلتر پلاسما وارد کیسه مخصوص پلاسما می‌شود و مابقی خون همراه با سرم به بدن اهداکننده باز می‌گردد.
از پلاسماهای فرآوری شده داروهای بیولوژیک ساخته می‌شود که زندگی بخش جان بیمارانی است که ماده اولیه داروهای آن‌ها تنها از طریق پلاسمای انسانی تأمین می‌شود.