یکی از لحظههای بسیار لذتبخش برای هر شخصی، زمانی است که خودش یا یکی ازعزیزانش از بیمارستان ترخیص میشوند.
اما این شادمانی برای بیماران نقص سیستم ایمنی دیری نمیپاید. نقص سیستم ایمنی بیماری است که در پس خندههای کودک باقی میماند.
این بیماران پیوسته درگیر بیمارستان و نیازمند دارویی هستند که ماده اولیه آن از خون اهداکنندگان پلاسما تأمین میشود. سیستم ایمنی بدن سیستمی پیچیده و بسیار دقیق است که در آن اجزای متنوع با عملکردهای متفاوت مرتبط با یکدیگر عمل میکنند.
به گونهای که کوچکترین تداخل و عدم هماهنگی در انجام وظیفه هریک از اجزا میتواند منجر به پیدایش اختلالات و گاهی عوارض وخیم و غیرقابل برگشت شود.
از مهمترین اجزا سیستم ایمنی میتوان به سلولها (لنفوسیتها، مونوسیتها، ماکروفاژها و سلولهای تخصصی دیگر)، بافتها (بافت لنفاوی، بافت پوششی و…) و مولکولهای محلول در خون مانند آنتیبادیها، کمپلمانها و سایتوکاینها اشاره کرد.
اولین خط دفاعی در برابر میکروبها و عوامل بیگانه ایمنی ذاتی است. مکانیسمهای ایمنی ذاتی قبل از برخورد میکروبها با عوامل ایمنی اکتسابی و شکلگیری پاسخهای اکتسابی وارد عمل میشوند و در برابر تمام بیگانگان یکسان برخورد میکنند.
این ایمنی از نظر تکاملی قدیمیترین سازگار دفاعی در برابر میکروبها به شمار میرود که در طول زمان و همگام با تکامل جانداران از تمام پرسلولیها حتی گیاهان و حشرات در برابر عفونتها محافظت میکند.
ایمنی ذاتی مانع بروز عفونت در میزبان میشود و در مواردی عامل بیگانه را کنترل و حذف میکند. مهار یا کاهش کارکرد هرکدام از مکانیسمهای ایمنی ذاتی، حتی اگر سیستم ایمنی اکتسابی کاملا سالم و دارای عملکرد مناسب باشد، باز هم سبب افزایش چشمگیر ابتلا به عفونت میشود.
بسیاری از میکروبهای بیماریزا راهکارهای را برای مقابله با ایمنی ذاتی کسب کردهاند و با این روش حیات میکروب امکانپذیرتر شده است.
در عفونت با این قبیل میکروبها، دفاع ایمنی ذاتی مهار میشود ولی در بدن سیستم ایمنی اکتسابی وجود دارد که قویتر و تخصصیتر است و میکروبهای مذکور را از بین میبرد.
دفاع غیراختصاصی شامل دو خط مقابله است؛ خط اول شامل پوست، لایههای مخاطی و آنزیم لیزوزیم موجود در اشک، عرق، مایع مخاطی و بزاق است.
خط دوم تشکیل شده از پاسخ التهابی، تب، بعضی از گلبولهای سفید که غیراختصاصی عمل میکنند؛ نظیر نوتروفیلها و پروتئینهای مکمل که در کبد، سلولهای پوششی روده و ماکروفاژها ساخته میشوند و میکروبها را متلاشی میکنند.
در صورتیکه عوامل بیماریز ا از سد دفاع غیراختصاصی عبور کنند، با دفا ع اختصاصی روبهرو خواهند شد. در این مکانیسم ماکروفاژها و لنفوسیتها نقش دارند. این سلولها از سلولهای بنیادین مغز استخوان حاصل میشوند؛ پس از تولید، لنفوسیتهای B در مغز استخوان و لنفوسیتهای T در تیموس بالغ میشوند. لنفوسیتها بهطور اختصاصی عمل میکنند و بر اساس آنتیژنهای عوامل بیگانه گونهای خاص از آنها را شناسایی میکنند و آن را از بین میبرند.
لنفوسیتهای بالغ با توانایی شناسایی مولکولها و سلولهای خودی از بیگانه و با قابلیت مقابله با عوامل بیگانه وارد جریان خون میشوند. بعضی بین خون و لنف در گردش هستند و بعضی در گرههای لنفاوی، طحال، لوزهها و آپاندیس تجمع مییابند.
ایمنی اختصاصی از دو قسمت ایمنی هومورال و ایمنی سلولی تشکیل شده است. در ایمنی هومورال لنفوسیت B به مبارزه با باکتریها و ویروسها میپردازد و علیه آنتیژن عوامل بیگانه، ایمونوگلوبولین میسازد. طی یک مکانیسم دفاعی سلول بیگانه قابلیت اتصال به سلو لهای بدن را از دست میدهد و در نهایت توسط ماکروفاژ بلعیده میشود.
در ایمنی سلولی لنفوسیتT کشنده سلولهای آلوده و یا سلولهای سرطانی را با ترشح پروتئینی به نام پرفورین میکشد؛ لنفوسیت T کمککننده با ترشح سیتوکینها در مسیر مبارزه کمک میکند و لنفوسیت T تضعیفکننده فعالیتهای لنفوسیتهای T کشنده و کمککننده را کنترل میکند تا پاسخ ایمنی در زمان مناسب خاتمه یابد و از پاسخ بیش از حد جلوگیری شود.
در پاسخهای ایمنی اختصاصی سلولهای خاطره ساخته میشوند تا در برخورد مجدد با عامل بیماریزا سیستم ایمنی سریعتر و قویتر عمل کند.
ایمونوگلوبولینها دستهای از مولکولهای زیستی هستند که در سیستم ایمنی فعالیت میکنند و به اختصار Ig نشان داده میشوند.
ایمونوگلوبولینها بهطور اختصاصی علیه آنتیژنها و عوامل بیگانه ترشح میشوند و در صورت ترشح علیه آنتیژنها به آنها آنتیبادی گفته میشود.
بدن هر فرد 10 به توان هفت الی ۹ مولکول آنتیبادی دارد و هرکدام وظیفه محافظت از بدن در مقابل آنتیژن مخصوصی را دارند.
سیستم ایمنی بدن با اجزای متنوعش در سراسر بدن گسترده شده و حافظ سلامت و حیات بدن است. اختلال در هر یک از اجزای این سیستم باعث بیماری میشود، به گونهای که امروزه درمان بیماریهای مربوط به سیستم ایمنی یکی از دغدغههای اصلی پزشکی جهان به شمار میرود.