یکی از لحظه‌های بسیار لذت‌بخش برای هر کسی زمانی است که خودش یا یکی از عزیزانش از بیمارستان ترخیص می‌شوند. اما این شادمانی برای بیماران نقص سیستم ایمنی دیری نمی‌پاید. نقص سیستم ایمنی بیماری‌ای است که در پس خندههای کودک باقی می‌ماند. این بیماران پیوسته درگیر بیمارستان و نیازمند دارویی هستند که ماده اولیه آن از خون اهداکنندگان پلاسما تأمین می شود.
سیستم ایمنی بدن سیستمی پیچیده و بسیار دقیق است که در آن اجزای متنوع با عملکردهای متفاوت مرتبط با یکد یگر عمل می‌کنند؛ به گونه‌ای که کوچکترین تداخل و عدم هماهنگی در انجام وظیفه هر یک از اجزا می‌تواند منجر به پیدایش اختلالات و گاهی عوارض وخیم و غیر قابل برگشت شود.
از مهمترین اجزا سیستم ایمنی می‌توان به سلول‌ها (لنفوسیت‌ها، مونوسیت‌ها، ماکروفاژها و سلولهای تخصصی دیگر)، بافت‌ها (بافت لنفاوی، بافت پوششی و…) و مولکول‌های محلول در خون مانند آنتی‌بادی‌ها، کمپلمان‌ها و سایتوکاین‌ها اشاره کرد.
ایمنی ذاتی چیست
اولین خط دفاعی در برابر میکروب‌ها و عوامل بیگانه، «ایمنی ذاتی» است. مکانیسم‌های ایمنی ذاتی قبل از برخورد میکروب‌ها با عوامل ایمنی اکتسابی و شکل‌گیری پاسخ‌های اکتسابی وارد عمل می‌شوند و در برابر تمام بیگانگان یکسان برخورد می‌کنند.
این ایمنی از نظر تکاملی قدیمی‌ترین سازگار دفاعی در برابر میکروب‌ها به‌شمار می‌رود که به مرور زمان و همگام با تکامل جانداران از تمام پر سلولی‌ها حتی گیاهان و حشرات در برابر عفونت‌ها محافظت می‌نماید.
ایمنی ذاتی مانع بروز عفونت در میزبان می‌شود و در مواردی عامل بیگانه را کنترل و حذف می‌کند. مهار یا کاهش کارکرد هرکدام از مکانیسم‌های ایمنی ذاتی، حتی اگر سیستم ایمنی اکتسابی سالم باشد، باز هم سبب افزایش چشمگیر ابتلا به عفونت می‌شود. بسیاری از میکروب‌های بیماری‌زا راهکارهایی را برای مقابله با این ایمنی ذاتی کسب کرده‌اند و با این روش حیات میکروب امکان‌پذیرتر شده است.
بدن چگونه از خود دفاع می‌کند
دفاع غیراختصاصی شامل دو خط مقابله است؛ خط اول شامل پوست، لایه‌های مخاطی و آنزیم لیزو زیم موجود در اشک، عرق، مایع مخاطی و بزاق است.
خط دوم تشکیل شده از پاسخ التهابی، تب و بعضی از گلبول‌های سفید است که غیراختصاصی عمل می‌کنند؛ نظیر نوتروفیل‌ها و پروتئین‌های مکمل که در کبد و سلولهای پوششی روده و ماکروفاژها ساخته می‌شوند و میکروب‌ها را متلاشی می‌کنند.
در صورتی که عوامل بیماری‌زا از سد دفاع غیراختصاصی عبور کنند، با دفاع اختصاصی روبه‌رو خواهند شد. در این مکانیسم ماکروفاژها و لنفوسیت‌ها نقش دارند. این سلول‌ها از سلولهای بنیادین مغز استخوان حاصل می‌شوند و پس از تولید، لنفوسیت‌هایB در مغز استخوان و لنفوسیت‌های T در تیموس بالغ می‌شوند.
لنفوسیت‌ها به طور اختصاصی عمل می‌کنند و بر اساس آنتی‌ژن‌های عوامل بیگانه گونه‌ای خاص از آنها را شناسایی می کنند و آن را از بین می‌برند.
لنفوسیت‌های بالغ با توانایی شناسایی مولکول‌ها و سلولهای خودی از بیگانه و با قابلیت مقابله با عوامل بیگانه وارد جریان خون می‌شوند. بعضی بین خون و لنف در گردش هستند و بعضی در گره‌های لنفاوی، طحال، لوزه ها و آپاندیس تجمع می‌یابند.
ایمنی اختصاصی از دو قسمت ایمنی هومورال و ایمنی سلولی تشکیل شده است. در ایمنی هومورال لنفوسیت B به مبارزه با باکتری‌ها و ویروس‌ها می‌پردازد و علیه آنتی‌ژن عوامل بیگانه ایمونوگلوبولین عمل می‌کند.
طی یک مکانیسم دفاعی سلول بیگانه قابلیت اتصال به سلولهای بدن را از دست می‌دهد و در نهایت توسط ماکروفاژ بلعیده می‌شود.
در ایمنی سلولی، لنفوسیت T کشنده سلولهای آلوده و یا سلولهای سرطانی را با ترشح پروتئینی به نام پرفورین می‌کشد. اما لنفوسیتT کمک کننده با ترشح سیتوکین‌ها در مسیر مبارزه کمک می‌کند و لنفوسیت تضعیف‌کننده فعالیت‌های لنفوسیت‌های T کشنده و کمک‌کننده را کنترل می‌کند تا پاسخ ایمنی در زمان مناسب خاتمه یابد و از پاسخ بیش از حد جلوگیری شود.
وظیفه ایمونوگلوبولین‌ها چیست
ایمونوگلوبولین‌ها دسته‌ای از مولکول‌های زیستی هستند که در سیستم ایمنی فعالیت می‌کنند و به اختصار با عبارت Ig نشان داده می‌شوند.
ایمونوگلوبولین‌ها به طور اختصاصی علیه آنتی‌ژن‌ها و عوامل بیگانه ترشح می‌شوند و در صورت ترشح علیه آنتی‌ژن‌ها به آنها آنتی‌بادی گفته می‌شود. بدن هر فرد ۱۰ به توان ۷ الی ۹ مولکول آنتی‌بادی دارد.
ایمونوگلوبولین‌ها، در واقع گلیکوپروتئین‌هایی کروی شکل هستند که ۸۲ الی ۹۶ درصد آنها از پروتئین‌ها و ۴ الی ۱۸ درصد آنها از قندها و کربوهیدرات‌ها تشکیل شده است.
در صورت جدا‌سازی پروتئین‌های سرم به روش الکتروفورز، این موارد به چهار بخش عمده آلبومین، گلوبولین‌های آلفا، گلوبولین‌های بتا و گلوبولین‌های گاما تقسیم می‌شوند. ایمونوگلوبولین‌ها بیشتر در دسته گلوبولین‌های گاما قرار می‌گیرند.
ایمونوگلوبولین‌ها بر مبنای خواص فیزیکی و شیمیایی و ایمنی‌شناسی به پنج دسته عمده IgD، IgC، IgB، IgA و IgE تقسیم می‌شوند.
IgA در محیط‌های مخاطی مانند کانال گوارشی، مجرای تنفسی، بخش‌هایی از دستگاه تناسلی، بزاق، اشک و شیر مادر وجود دارد و از تجمع پاتوژن‌ها و عوامل بیماری زا جلوگیری می‌کند. IgA در خون هم وجود دارد اما ساختارش در خون اندکی با ساختارش در مایعات بدن متفاوت است.
IgD عمدتا به صورت یک گیرنده آنتی ژن بر روی لنفوسیت‌های B قرار دارد، همچنین در فعال کردن بازوفیل‌ها و ماست سل‌ها در راستای تولید فاکتورهای ضد میکروبی نقش دارد.
IgE با پیوند به عوامل حساسیت زا باعث آزاد شدن هیستامین از ماست سل‌ها و بازوفیل‌ها می‌شود، در نتیجه علائم آلرژی پدید می‌آید. همچنین آنان وظیفه حفاظت از بدن در مقابل برخی کرم‌های انگلی را برعهده دارد.
IgG رایج‌ترین فرم آنتی‌بادی است که ۸۰ درصد ایمونوگلوبولین‌ها موجود در خون را تشکیل می‌دهد و با چهار فرم G4، G3، G2، G1 با تولید آنتی‌بادی در مقابل آنتی‌ژن‌ها وظیفه تأمین ایمنی را به عهده دارد. این چهار دسته در عین داشتن شباهت‌های زیاد به دلیل داشتن تفاوت‌های کوچک ساختاری در نیمه عمر، میزان تجمع، قابلیت عبور و تمایل به دستیابی به قسمت‌های مختلف آنتی‌ژن متفاوت‌اند. این ایمونوگلوبولین‌ها تنها دسته‌ای از آنتی‌بادی‌ها هستند که توانایی عبور از جفت و تأمین ایمنی جنین را دارند.
IgM توسط لنفوسیتB ساخته می‌شود و از هنگام شروع واکنش‌های ایمنی هومورال تا زمانی که سکان ایمنی بدن به IgG تحویل داده شود، فعالیت کرده و با پیوندپذیری بالا با عامل بیماری زا مقابله می‌کنند.
معجزه حیات
هیچ موجود زنده‌ای بدون داشتن یک سیستم ایمنی مناسب و کارآمد قادر ادامه زندگی در محیطزیست نیست. محیطی که ما در آن زندگی می‌کنیم استریل نیست و انباشته از میکروب‌های مختلف، آلرژن‌ها، سم‌ها، مواد سرطان زا و … است. هرگونه اختلال و بی‌نظمی در سیستم ایمنی موجب بروز یک سری از بیماری‌ها می‌شود.
نقص سیستم ایمنی به معنی عملکرد نامناسب سیستم ایمنی بدن است؛ به گونه‌ای که افراد دچار عفونت می‌شوند. کمبود ایمنی می‌تواند به صورت اولیه همراه با تولد و یا ثانویه و اکتسابی باشد.
نقص سیستم ایمنی اولیه از بدو تولد همراه فرد است و علت آن معمولا نواقص ژنتیکی است. از علل نقص سیستم ایمنی ثانویه می‌توان به ایدز، به عنوان تضعیف‌کننده سیستم ایمنی، سرطان‌ها و درمان آنها، شیمی درمانی و رادیوتراپی، سوءتغذیه و سایر بیماری‌های تضعیف کننده سیستم ایمنی اشاره کرد.
بدن برای مبارزه با عوامل بیگانه و غیرخودی پروتئین‌هایی به نام آنتی‌بادی می‌سازد و هر آنتی‌بادی همانند کلیدی که مخصوص یک قفل است، نسبت به یک عامل بیگانه خاص (آنتی‌ژن مخصوص) واکنش نشان می‌دهد.
در طول زندگی بدن در معرض ارگانیسم‌های مختلف قرار می‌گیرد و هزاران آنتی‌بادی مخصوص تولید می‌کند. هنگامی که سیستم ایمنی نتواند نقش خود را به‌خوبی ایفا کند، بدن مستعد ابتلای مکرر به انواع عفونت‌ها می‌شود و در آن زمان جلیقه نجات انسان از این عفونت‌ها، همان IvIg هستند. IvIg از خون اهدایی هزاران نفر تهیه می‌شود تا مجموعه‌ای فوق غلیظ و بسیار متنوع از آنتی‌بادی‌ها را تولید کند.