چرا سیستم ایمنی ما به خود ما حمله می‌‌کند؟

اگر شما  با یکی از میلیون‌ها بیمار مبتلا  به بیماری‌های خود ایمنی برخورد کرده باشید، حتما  دیده‌اید که از خود می‌پرسند چرا بدنم  به خودم حمله می‌کند؟

بیماری خودایمنی هنگامی رخ می‌‌دهد که سیستم ایمنی بدن نتواند سلول‌ها‌ی خودی را از سلول‌های بیگانه متمایز کند و به اشتباه به سلول‌‌های خودی حمله کند.

برای توضیح علت بیماری‌های اتوایمیون نظریه‌های مختلفی مطرح شده است؛ با  توجه به ابتلا بیشتر زنان نسبت به مردان نظریه‌هایی در مورد مستعد بودن زنان به‌علت وجود سطوح بالاتر هورمون‌های زنانه، به خصوص سطح  بالای این هورمون‌ها در سنین باروری بیان شده است.

نظریه دیگری بیان می‌کند، به‌علت وجود تعداد‌ی از ژن‌های ایمنی در کروموزوم ایکس، زن‌ها هم‌ ایمنی قوی‌تری نسبت به مردان دارند و هم بیشتر مستعد بیماری‌های خودایمنی هستند.

اصلی‌ترین علت بیماری‌های خودایمنی اختلال در توانایی شناسایی سلول‌های خودی از بیگانه است. این مشکل باعث می‌شود سیستم ایمنی به بافت‌های سالم بدن حمله کند.

یکی از  پرطرفدارترین نظریه‌ها وجود ویروس، عفونت یا سلول سرطانی با آنتی‌ژن مشابه بافت سالم بدن است که سیستم ایمنی پس از حساس‌شدن نسبت به عامل بیگانه واقعی و از بین بردن آن به‌علت مشابه بودن آنتی‌ژن بافت سالم  بدن با آنتی‌ژن عامل  بیگانه‌ای که سیستم ایمنی نسبت به آن حساس شده  است، به بافت سالم  بدن حمله می‌‌کند؛ مثلا در بسیاری از مبتلایان به پسوریازیس فرد پس از ابتلا به گلو درد استرپتوکوکی به پسوریازیس مبتلا شده و یا بسیاری از مبتلایان به اسکلرودرمی سابقه ابتلا به سرطان دارند.

یکی از دلایل قطعی بیماری‌های خودایمنی ژنتیک است که هنوز مکانیسم رفتاری آن به‌طور کامل مشخص نیست؛ مثلا افرادی که در اعضای خانواده خود، بیمار مبتلا به لوپوس یا مولتیپل اسکلروزیس دارند، نسبت به افراد عادی بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری‌ها هستند.

اما در بسیاری از بیماری‌های خودایمنی اگر تمام دلایل زمینه‌ای هم وجود داشته باشد، حتی اگر فرد آزمایش اختصاصی لوپوس مثبت داشته باشد، تا زمانی‌که استرس محیطی بدن فرد و سیستم ایمنی فرد را ضعیف نکند، بیماری علائم و نشانه‌های خود را بروز نمی‌دهد و هر چه بدن فرد و سیستم ایمنی فرد ضعیف‌تر شود، بیماری می‌تواند شعله‌ورتر شود.

به همین دلیل بسیاری از دانشمندان اعتقاد دارند، اگر بدانند چه زمانی استرس وارد بر بدن فرد، از توانایی سیستم ایمنی فرد برای مقابله با آن فراتر می‌رود، می‌توانند کلید پیشگیری از بیماری خودایمنی را قبل از بروز علائم آن بیابند.

علائم بیماری خودایمنی ممکن است در افراد مخلتف شدید و خفیف باشد. حتی در یه فرد ثابت در زمان‌های مختلف می‌تواند گاهی شدید و گاهی خفیف باشد. درجه‌های مختلفی از بیماری خودایمنی وجود دارد و علائمی که یک فرد ‌دارد، احتمالا به عوامل متعددی از جمله ژنتیک، محیط و سلامت شخصی  مربوط می‌شود.

با وجود انواع مختلف بیماری‌های خودایمنی، بسیاری از آن‌ها علائم مشابه‌ی دارند. علائم شایع بیماری خودایمنی عبارتند از خستگی، درد و تورم مفاصل، مشکلات پوستی، درد شکم یا مشکلات گوارشی، تب مکرر و تورم غدد .

تشخیص قطعی بیماری سخت است. معمولا هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص بیماری خودایمنی وجود ندارد. فرد باید علائم خاصی همراه با آزمایشات خونی خاص و در برخی موارد حتی بیوپسی بافت داشته باشد. اما تشخیص فقط بر اساس یک عامل نیست.

تشخیص می‌تواند بسیار دشوار باشد، زیرا این علائم می‌توانند ناشی از سایر بیماری‌های رایج باشند. پزشکان می‌گویند، اگر سالم بوده‌اید و ناگهان احساس خستگی یا سفتی مفاصل می‌کنید، آن را کم اهمیت  ندانید.

اطلاع دادن به پزشک به او کمک می‌کند تا علائم شما را دقیق‌تر ببیند و آزمایشات لازم را برای شناسایی یا رد بیماری خودایمنی انجام دهد. عوامل خطر شانس ابتلا به اختلالات خودایمنی را افزایش می‌دهند.

از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ژنتیک: برخی از اختلالات مانند لوپوس و مولتیپل اسکلروزیس در چند فرد در خانواده و یا در نسل‌های بعدی فرد مبتلا مشاهده می‌شود. داشتن یکی از بستگان مبتلا به بیماری خودایمنی، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد، اما به‌طور قطع باعث بیماری نمی‌شود.

وزن: اضافه وزن یا چاقی خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید‌ یا آرتریت پسوریاتیک را افز ایش می‌دهد. نظریه‌ای که در این رابطه مطرح شده، آن است که وزن بیشتر فشار بیشتری بر مفاصل وارد می‌کند و در اثر آن بافت چربی‌ موادی می‌سازد که التهاب را تحریک می‌کند.

سیگار کشیدن: تحقیقات سیگار کشیدن را با تعدادی از بیماری‌های خودایمنی از جمله لوپوس، آرتریت روماتوئید، پرکاری تیروئید و ‌ام‌اس مرتبط دانسته است.

داروها: برخی داروهای فشارخون یا آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند لوپوس ناشی از دارو را تحریک کنند، که اغلب شکل خوش‌خیم‌تری از لوپوس است. همچنین استاتین‌ها، می‌توانند باعث ایجاد میوپاتی ناشی از استاتین شوند. میوپاتی بیماری خودایمنی نادر است که باعث ضعف عضلانی می‌شود.

در میان درمان‌های بیماری‌های خودایمنی  پلاسمافرزیس به شکل متفاوتی می‌درخشد؛ چه زمانی که به کمک پلاسمافرزیس درمانی عوامل التهابی و آنتی‌بادی‌های اشتباه تعدیل و حذف می‌شوند و چه زمانی‌که به وسیله پلاسمافرزیس اهدایی از پلاسمای اهداکنندگان  پلاسما داروی IVIg  ساخته می‌شود و ایمونوگلوبولین‌های سالم به بدن فرد بیمار تزریق می‌شود تا سیستم ایمنی با اجزای سالم جدید اصلح شود.

در کنار درمان، نگه‌داشتن فشار خون و سطح کلسترول در محدوده سالم، یک رژیم غذایی مغذی و ورزش منظم می‌تواند فرد را از عوارض بیماری‌های خودایمنی مثل بیماری‌های قلبی نجات دهد.

همچنین می‌تواند به کاهش علائم بیماری‌های خودایمنی کمک کند. هرچند با توجه به زندگی پرمشغله افراد، وقت‌گذاشتن برای زندگی سالم سخت است، اما یافتن تعادل برای زندگی با بیماری‌های خودایمنی کلید بهبودی است.

انجام این مهم نیاز به تعهد و تلاش زیاد دارد و گاهی اوقات سخت می‌شود؛ اما یادگیری گوش‌دادن به بدن و هوشمندی در مورد عواملی که باعث تشدید بیماری می‌شوند، بسیار مهم است و در طولانی‌مدت یک زندگی با کیفیت به بیمار هدیه می‌دهد.